هزینه‌های خانوارهای دارای سالمند دو برابر خانوار بدون سالمند/ پیری جمعیت روستایی در وضعیت زرد + نمودار

پایگاه خبری اقتصادی تراز: طی پنجاه سال اخیر توسعه اقتصادی-‌اجتماعی، کاهش باروری و به دنبال آن کاهش رشد جمعیت و افزایش امید زندگی منجر به ایجاد تغییرات قابل‌ملاحظه‌ای در ساختار جمعیت جهان شده است، به‌طوری‌که طی این مدت تعداد سالمندان به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش‌یافته است.

در سال ۲۰۱۰ تخمین زده شد ۵۲۴ میلیون نفر (۸ درصد) از جمعیت جهان را افراد سال‌خورده ۶۵ سال و بالاتر تشکیل می‌دهند که بر اساس پیش‌بینی‌های بخش جمعیت سازمان ملل انتظار می‌رود این رقم در سال ۲۰۵۰ تقریباً سه برابر شود و به حدود یک و نیم میلیارد نفر (۱۶ درصد از جمعیت جهان) برسد. اگرچه در حال حاضر کشورهای توسعه‌یافته‌ ، سال‌خورده‌ترین نمودار جمعیت را دارند، اما بر اساس تغییرات ساختار جمعیتی، پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۵۰ تعداد افراد سال‌خورده در کشورهای کمتر توسعه‌یافته ۲۵۰ درصد و در کشور‌های توسعه‌یافته ۷۱ درصد افزایش یابد (اینجا+).  

جمعیت ایران نیز نه‌تنها از تحولات جهانی عقب نمانده، بلکه سرعت ساختار و ترکیب جمعیتی در کشورمان به‌صورت حیرت‌انگیزی در حال حرکت به سمت میان‌سالی و پیری است. در این مورد علی ربیعی وزیر کار و رفاه اجتماعی در همایشی (شهریور ۹۶) با اشاره به اینکه در برخی صندوق‌ها میانگین ورود به سن بازنشستگی ۴۸ سال است، می گوید: این افراد گرچه سالمند نیستند، اما نیازهای زیستی و حمایتی این افراد که ۷۰ درصد از کل بازنشستگان را شامل می شوند، باید همانند سالمندان فراهم شود.

وی با توجه به ورود این افراد به سن بازنشستگی می گوید با احتساب این ۷۰ درصد بازنشسته غیر سالمند که نیازهایشان با سالمندان یکی است، می توان گفت «به‌زودی ۳۰ میلیون سالمند در کشور خواهیم داشت.»

ایران وارد مرحله سالمندی شده

جدای از سخنان آینده‌نگرانه ربیعی، بر اساس تعریف بخش جمعیت‌شناسی سازمان ملل اگر ۷ درصد از جمعیت کشوری در سن بالای ۶۰ سال باشد، آن کشور وارد مرحله سالمندی شده است. بر این اساس بر اساس سرشماری سال ۹۵، حدود ۹.۲۸ درصد از جمعیت کشور (۷.۴۱۴.۰۹۱ نفر) در سن بالای ۶۰ سال قرار دارند که طبق پیش‌بینی‌های کارشناسان جمعیت‌شناسی، این میزان تا سال ۱۴۰۴ به ۱۵.۴ درصد خواهد رسید.

گفتنی است سازمان بهداشت جهانی برای بررسی تخصصی تر، جمعیت سالمندان را به سه گروه تقسیم میکند :

– سالمند جوان: این افراد (سنین ۷۴-۶۰) از نظر جسمی و روانی نسبتا فعالند و اگر به آنها فرصت داده شود می توانند از

نظر اقتصادی مانند افراد میانسال مولد باشند .

–  سالمند: این افراد در سنین ۹۰-۷۵ سالگی هستند.

– سالمند پیر: این افراد در سنین بالای ۹۰ سالگی هستند.

در جدول یک تعداد و درصد جمعیت بالای ۶۰ سال کشور آمده است. بر اساس این جدول، جمعیت بالای ۶۰ سال در کل کشور ۹.۲۸ درصد، در شهرها ۹.۰۷ درصد و در روستاها ۹.۸۶ درصد است.

جدول یک: تعداد و درصد جمعیت بالای ۶۰ سال کشور سال ۱۳۹۵

پیری جمعیت روستایی در وضعیت زرد

علاوه بر میانگین کشوری و استانی، وضعیت روستاهای کشور نیز در ساختار سنی بسیار نگران‌کننده است. بر این اساس سرشماری سال ۹۵ از جمعیت ۲۰ میلیون نفری روستاهای کشور، نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت (۲.۰۴۳.۶۷۹ نفر) در سن بالای ۶۰ سال قرار دارند که اگر این موضوع را در کنار نرخ رشد سالانه منفی روستاهای کشور قرار دهیم، آن‌وقت نگرانی‌ها چندین برابر خواهد شد.

همان‌طور که در نمودار زیر مشاهده می‌شود، نرخ رشد جمعیت کشور در دهه‌های اخیر بشدت به سمت رشد منفی در حال حرکت است که این امر (نرخ رشد منفی) در روستاها از سال ۱۳۷۰ اتفاق افتاده است.

با توجه به اینکه روستاهای کشور در مقایسه با شهرها به لحاظ خدمات نگهداری از سالمندان (خانه سالمند)، خدمات درمانی و مراقبتی، در محرومیت هستند، لذا پیری جمعیت در روستاهای کشور در شرایط بحرانی‌تری قرار دارد.

وضعیت آشفته بازنشستگان روستایی

درصد بالایی از روستاییان بدون بیمه بازنشستگی به سختی درحال گذران معیشت هستند. براساس آمارها، از مجموع بیش از ۲۰ میلیون جمعیت روستایی، ۲.۰۴۳.۶۷۹ نفر در سن بالای ۶۰ سال قرار دارند که  در این بین، ۹۹۲.۳۱۱ نفر مرد و ۱.۰۵۱.۳۶۸ نفر زن هستند.

براساس آخرین آمارها، تنها ۲۵۰ هزار نفر از روستاییان بازنشسته بیمه صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر هستند که افزایش سن بازنشستگی پیش از موعد در بیمه های کشور از ۶۵ به ۷۰ سال نیز ظلم بزرگی در حق روستاییان خواهد بود که در مشاغل بسیار سخت در سنین قبل از ۷۰ سال دچار عارضه های جسمی می شوند و بدون حمایت مالی دولت، در فقر و تنگدستی زندگی می کنند.

گیلان پیرترین و سیستان و بلوچستان جوان‌ترین استان کشور

وضعیت سالمندی در استان‌های مختلف کشور هم با تفاوت‌های زیادی باهم دارند. درحالی‌که در جنوب و جنوب شرقی کشور میزان سالمندی(درصد جمعیت بالای ۶۰ سال) بین ۵ تا ۷ درصد است، اما این میزان در استان‌های شمالی، شمال غربی و غرب کشور بین ۱۰ تا ۱۳ درصد است.

بر اساس دادهای مرکز آمار ایران، استان گیلان پیرترین استان کشور است که ۱۳ درصد از جمعیت آن در سن بالای ۶۰ سال قرار دارند. همچنین درصد جمعیت بالای ۶۰ سال ۱۱ استان بیش از میانگین کشوری (۹.۲۸) و درصد جمعیت بالای ۶۰ سال ۱۱ استان نیز کمتر از میانگین کشوری است. 

در بین استان‌های کشور، سیستان بلوچستان با ۵ درصد، هرمزگان ۶ درصد، کهگیلویه و بویر احمد، خوزستان و خراسان شمالی هرکدام با ۷ درصد دارای کمترین میزان سالمند در سطح کشور هستند.

۲۶ استان به دوره سالمندی جمعیت قدم گذاشته‌اند

حال اگر مبنای ورود کشور به دوره سالمندی را تعریف بخش جمعیت شناسی سازمان ملل و  بهداشت جهانی بدانیم (اگر ۷ درصد جمیعت کشوری در سن بالای ۶۰ سال باشد، آن کشور به دوره سالمندی قدم گذاشته است) در حال حاضر ۸۳ درصد از استان‌های کشور (۲۶ استان) به دوره سالمندی جمعیت قدم گذاشته‌اند و بدین ترتیب سالمندی مسئله اصلی اقتصادی-اجتماعی قرن چهاردهم ایران خواهد بود.

در اینجا این سؤال پیش می‌آید که این آمار و ارقام جز ایجاد نگرانی، به چه درد می‌خورد؟ پاسخ روشن است شناخت وضعیت کمی و کیفی جمعیت هر مکان جغرافیای، اولین مرحله برنامه‌ریزی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است تا بر اساس آن، شیوه زیست عادلانه همه افراد جامعه فراهم شود.

حال که ساختار سنی جمعیت کشور گویای ورود به عرصه سالمندی است،  توجه به کیفیت زندگی این سرمایه‌های معنوی جامعه اجتناب‌ناپذیر است.

در این راستا دوره سالمندی خود تأثیراتی بر اقتصاد کشور دارد که در ادامه تأثیرات افزایش سالمندان بر وضعیت اشتغال در بخش‌های خدماتی اشاره خواهد شد.

افزایش سرسام‌آور هزینه‌های کشور و فرد در دوره سالمندی

یکی از نشانه‌های دوره سالمندی، افزایش ابتلا به برخی بیماری‌ها و بر مبنای آن افزایش نیاز به مراقبت نسبت به دوره جوانی و میان‌سالی است. ناتوانی، اختلالات ذهنی، فوت همسر، افزایش تصادفات، آرتروز، پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی و فشارخون، مشکلات بینایی و شنوایی، تنهایی و مسائلی ازاین‌دست باعث می‌شود تا سالمندان آسیب‌پذیرتر از سایر اقشار باشند.

گرچه در ایران همواره به لحاظ ساختار مستحکم خانواده‌ها، دوره سالمندی و به‌اصطلاح عامیانه دوره ریش‌سفیدی بیشترین عزت و احترام را برای فرد به ارمغان می‌آورد، اما در حال حاضر صنعتی شدن جوامع روزبه‌روز بر جدایی مکانی فرزندان و والدین می‌افزاید که جامعه ایران نیز از این قاعده  مستثنی نیست.

بدین‌جهت با توجه به آمار و ارقام ذکرشده از تغییرات ساختار سنی جمعیت کشور، در دهه‌های آینده نگهداری، مراقبت و خدمات‌دهی به جمعیت سالمند خود چالش جدی برنامه‌ریزی نهادهای دولتی و عمومی خواهد بود. در یک نمونه فقط مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران تخمین می‌زند که در کشور ۷۰۰ هزار نفر مبتلا به آلزایمر داریم (اینجا+).

لذا در دهه‌های آتی، سالمندی به‌عنوان یک چالش در کشور مطرح خواهد بود که در این راستا شاهد افزایش هزینه‌های درمانی و مراقبتی این بخش از جمعیت کشور خواهیم بود.

اما علاوه بر روند نگران کننده افزایش جمعیت ســالمندان ایران، تبعاتی که این افزایش بر ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی ازجمله بر منابع بهداشــت و درمان خواهد گذاشت نیز جای تامل دارد. بر اساس پژوهش موسسه راهبــردی بازنشســتگی صبا (وابسته به صندوق بازنشستگی کشور) در ســال ۹۴  سهم هزینه‌های بهداشت و درمان از هزینه کل خانوارهای دارای سالمند دو برابر این سهم در خانوارهای بدون سالمند است(نتایج پژوهش در شماره ۲۶ و ۲۷ ماهنامه تحلیلی قلمرو رفاه آمده است (اینجا +).