آیا کشاورزی در ایران روبه‌زوال می‌رود؟ / سهم ۵ درصدی کشاورزی از سرمایه‌گذاری‌های سال۹۵

پایگاه خبری اقتصادی تراز : امنیت غذایی موضوعی استراتژیک برای کشورها است. کشاورزی حتی در تمدن‌های اولیه با قلت جمعیت نیز یک چالش اساسی بوده است. حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد، کاهش تولیدات کشاورزی به خاطر سرد شدن هوا و یخبندان‌های درازمدت، موجب مهاجرت اجباری اقوام آریایی به‌سوی فلات ایران و سایر نقاط جهان شد.

در حال حاضر کشاورزی در ایران مسئولیت بیش از ۲۰ درصد اشتغال کشور و ۱۲ درصد از تولید ناخالص ملی را بر دوش گرفته است. با این‌حال وضعیت این بخش چندان مساعد نیست.

سهم کشاورزی از سرمایه‌گذاری‌ها فقط ۵ درصد!

بر طبق آمارها، میزان سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی علی‌رغم سهم ۲۰ درصدی در اشتغال و سهم ۱۲ تا ۱۳ درصدی از تولید ناخالص داخلی، فقط ۵ درصد بوده است.

جدول زیر سهم ارزش‌افزوده بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی و سهم بخش کشاورزی از سرمایه‌گذاری‌ها را طی ۵ دهه گذشته (به قیمت ثابت سال ۱۳۷۶) را نشان می‌دهد. براساس نتایج جدول، طـی ۵ دهه اخیر درحالی‌که سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص ملی از ۷ درصد در قبل از انقلاب به ۱۵ درصد در دو دهه اول انقلاب و ۱۲ درصد در سال‌های اخیر رسیده است، با این‌حال میزان سرمایه‌گذاری در این بخش همان ۴ تا ۵ درصد مانده است.

گزارش های ادواری بانک مرکزی 

براساس تحقیقات یکـی از موانع اساسی سرمایه‌گذاری در این بخش، توسعه‌نیافتگی نهادهـا و بازارهای مـالی کشاورزی و فقدان ابزارهای مناسب جهت تأمین مالی این بخش است. همچنین وجود موانع سودآوری، مداخلات ناکارآمد دولت در این بازار (همانند کاهش یارانه‌های حمایتی) عواملی هستند که سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی را پر ریسک می‌کنند.

تسهیلات بانکی برای کشاورزی تنها ۷ درصد

علاوه بر اندک بودن سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، سهم کشاورزی از تسهیلات بانکی نیز بسیار اندک است. براساس آمارهای بانک مرکزی (۳ ماه بهار۹۶)، تسهیلات دریافتی کشاورزان از کل تسهیلات بخش تولید در سه‌ماهه بهار سال ۹۵ تنها ۷ درصد از کل تسهیلات را شامل می‌شود؛ این درحالی است که تعداد وام‌گیرندگان این بخش در نسبت به‌کل وام‌گیرندگان بخش‌های مختلف اقتصادی، بیش از ۱۷ درصد می‌باشد.

به عبارتی اغلب وام‌گیرندگان بخش کشاورزی این تسهیلات اندک را نه برای سرمایه‌گذاری و مدرن سازی زیرساخت‌ها، بلکه برای تأمین سرمایه در گردش و صرف تأمین معیشت خود می‌کنند.

نمودار یک سهم بخش کشاورزی از کل تسهیلات

تعداد وام‌گیرندگان بخش کشاورزی

نمودار سه بخش‌های مصرف تسهیلات بانکی

کاهش ۱۶ درصدی جذابیت بخش کشاورزی

براساس گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، بررسی وضعیت درآمدی روستاها(بهار۹۵) نشان می‌دهد که متوسط فاصله درآمدی بین شهرها و روستاها در ۱۵ سال اخیر بیش از ۹۰ درصد شده که در طول سال‌های اخیر میزان هزینه هر خانواده روستایی بیش از درآمد آن بوده است. همچنین ۹ دهک اول هزینه‌ای روستایی، از ناامنی غذایی رنج می‌برند.

بر اساس این گزارش، ریشه وضعیت نابسامان اقتصادی روستاها که منجر به مشکلات اجتماعی و فرهنگی نیز شده، اقتصادی نبودن فعالیت‌های کشاورزی به‌عنوان مهم‌ترین منبع درآمد روستاییان می‌باشد که تحت تأثیر سیاست‌های ناکارآمد این بخش بروز یافته است.

نمودار زیر سهم بخش کشاورزی و فعالیت‌های متفرقه در تأمین درآمد خانواده‌های روستایی از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ را نشان می‌دهد. بر اساس نمودار سهم کشاورزی در تأمین درآمد خانواده‌های روستایی از ۳۳ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۱۷ درصد در سال ۱۳۹۲ کاهش‌یافته است.

این مورد نشان‌دهنده کاهش جذابیت‌های فعالیت‌های کشاورزی و کاهش درآمد حاصل از کشاورزی برای روستاییان به‌عنوان یک فعالیت مولد و جایگزین شدن فعالیت‌های متفرقه که بعضاً موجب ایجاد مشکلات اجتماعی است.

درآمد خانواده روستایی از کشاورزی

حال با توجه به میزان اندک سرمایه‌گذاری در این بخش، سهم اندک تسهیلات بانکی برای توسعه کشاورزی مدرن، کاهش جذابیت‌های اقتصادی کشاورزی برای روستاییان، کاهش بسیار شدید آب‌های زیرزمینی و خشک‌سالی‌های یک دهه اخیر، چشم‌انداز چندان روشنی در انتظار بخش کشاورزی نخواهد بود.

تامین امنیت غذایی وظیفه مهم دولت دوازدهم

طی سالیان گذشته سبد موادغذایی خانواده های در فصل های مختلف با چالش و نواسانات مختلفی مواجه بوده است. گرانی و ارزانی، کمبود و زیادی حجم تولید در تولیدات مختلف کشاورزی و حوزه مواد غذایی، نشان از ناپایداری این حوزه وتضعیف امنیت غذایی خانوارها می دهد. گرانی ها دفعی و خارج از کنترل مواد مختلف غذایی و یا عدم تنظیم واردات کالاهای اساسی مورد نیاز مردم، توجه بیش از پیش مدیران وزارت خانه های جهاد کشاورزی و وزارت صنعت در دولت دوازدهم به امنیت غذایی و برنامه ریزی در حوزه تولیدات بخش کشاورزی و غذایی را می طلبد.